Οι πυρκαγιές που εκδηλώνονται από κεραυνούς, εξελίσσονται συχνά σε χρονοβόρα και σοβαρά συμβάντα. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι εμφανίζονται σε “ανύποπτο” χρόνο-τόπο και συνήθως σε δυσπρόσιτες περιοχές (βλέπε πυρκαγιά Όλυμπος 2013). Γίνονται δηλαδή αντιληπτές όταν είναι ήδη πολύ αργά και η “ζημιά” έχει γίνει. Ο χρόνος κυλάει αμείλικτα, δυστυχώς..
Τα τελευταία χρόνια έχουν πολλαπλασιαστεί τα περιστατικά αυτά και μάλιστα εξαιτίας του ιδιαίτερου χαρακτήρα τους (αιφνίδια εμφάνιση στο “πουθενά”..), δημιουργούν μια γερή σπαζοκεφαλιά (όσον αφορά στον έγκαιρο εντοπισμό της εστίας) και έναν ισχυρό πονοκέφαλο στους Πυροσβέστες. Και αυτό παρόλο που ως αιτία πυρκαγιών καταλαμβάνει μόνο το 2% της “πίτας” μαζί με άλλα φυσικά φαινόμενα (εκρήξεις ηφαιστείων).
Κάποτε η Δασική Υπηρεσία αντιμετώπιζε με μεγάλη αποτελεσματικότητα πυρκαγιές σε απομακρυσμένες περιοχές και ορεινούς όγκους, με τους Δασοκομάντος. Κι αυτό επειδή προωθούνταν εκεί με τα συνεργαζόμενα Ε/Π., ξεπερνώντας τα όποια προβλήματα πρόσβασης που βιώνουμε σήμερα (δασικό οδικό δίκτυο κακής βατότητας και σχεδιασμένο σύμφωνα με τα αυστριακά πρότυπα, μη επαρκής γνώση του από το προσωπικό, έλλειψη σύγχρονων χαρτών κ.α.).
Υπάρχουν αναρίθμητα “βολικά” πλατώματα, κατάλληλα για απο-προσγειώσεις Ε/Π στα ελληνικά βουνά, στα οποία θα μπορούσαν να συνεχίζουν να προωθούνται δασοπυροσβέστες σε περιπτώσεις τέτοιων πυρκαγιών. Έτσι θα αποφεύγονταν οι εξαντλητικές, πολύωρες πεζοπορίες που απαιτούνται συχνά για την πρόσβαση στην πυρκαγιά και οδηγούν αναμφίβολα σε αναποτελεσματικές επεμβάσεις, εξαιτίας κυρίως της αυξημένης κόπωσης του προσωπικού, του μειωμένου “καθαρού” χρόνου επέμβασης και της αδυναμίας μεταφοράς εξοπλισμού πυρόσβεσης, πέρα από τον ατομικό. Ορειβατώντας κανείς μπορεί εύκολα να το διαπιστώσει. Θα αναφέρω ενδεικτικά 2 σημεία, τα οποία θα μπορούσαν να είχαν αξιοποιηθεί στο παρελθόν:
- Πυρκαγιά στα Πιέρια όρη 2007. Υπάρχει ωραιότατο διάσελο-πλάτωμα μεταξύ των κορυφών Τούρλα-Φλάμπουρο, κατάλληλο για την προώθηση δασοπυροσβεστών και σε δεύτερο χρόνο την “υποστήριξη” τους από τα εναέρια (ρίψεις κατά μήκος του άξονα των κορυφών αυτών – έμμεση προσβολή, μεταφορά νερού για την πλήρωση φορητών δεξαμενών-πισίνων και εν συνεχεία γέμισμα επινώτιων, τροφοδοσία αντλιών βουνού κ.α.) Η φωτιά πέρασε από το διάσελο αυτό, κάθετα ως προς τον “άξονα” των 2 αυτών κορυφών και έκαψε το υπέροχο δάσος και από την άλλη πλευρά του βουνού. Η φωτιά θα μπορούσε πιθανά να κοπεί στο διάσελο αυτό, πριν κατέβει από την άλλη πλευρά, δεδομένου ότι το διάσελο ήταν “γυμνό” από δέντρα (είχε μόνο χόρτα!) και εκατέρωθεν αυτού, η δενδρώδης βλάστηση ήταν αραιά.
- Πυρκαγιά όρος Όλυμπος 2013 (Παλαιομονάστηρο). Υπάρχει ελικοδρόμιο δίπλα στην Πετρόστρουγκα. Όπως και παραπάνω, θα μπορούσαν να προωθηθούν δασοπυροσβέστες με τον εξοπλισμό τους, με Ε/Π κι από εκεί ακολουθώντας γνωστό μονοπάτι και διαδρομή που σηματοδοτήθηκε, να φτάσουν στη φωτιά. Όσο για την τροφοδοσία σε νερό, καλά να ΄ναι ο αείμνηστος Γιόσος Αποστολίδης που κατασκεύασε την δεξαμενή στο Στράγκο…
Η φωτιά οφείλετο σε κεραυνό που έπεσε κατά την διάρκεια καταιγίδας της 16ης προς 17η Αυγούστου 2013, έγινε αντιληπτή το πρώτον την 20η Αυγούστου και έσβησε ολοκληρωτικά μέσα στον βαθύ Χειμώνα, από μόνη της!
Α) Δημιουργία ομάδων πεζοπόρων Ανιχνευτών.
Μπορούν να απαρτίζονται από Εθελοντικές ομάδες της Γ.Γ.Π.Π., ομάδες ορειβατών, ιππικούς ομίλους, ομάδες πεζοπόρου (εποχικών, εθελοντών πυροσβεστών, πενταετούς υποχρέωσης, μεικτές) στα πλαίσια περιπολίας, την ώρα της υπηρεσίας τους, μεικτά εποχούμενα περίπολα κ.α. Αυτές οι ομάδες θα έχουν ως αποστολή να ανιχνεύουν θερμά σημεία που πιθανά να δημιουργηθούν σε περιοχές με έντονη βλάστηση (δασικές και δυσπρόσιτες, περιαστικά άλση-πάρκα, προστατευόμενες περιοχές και εθνικούς δρυμούς και γενικά περιοχές ιδιαίτερης και σπάνιας φυσικής κληρονομιάς) και ιδιαίτερα ευαίσθητες για εκδήλωση πυρκαγιάς περιοχές (Π.Δ. 575/80 ΦΕΚ 157Α), μετά την έλευση καταιγίδων (ξηρών κυρίως) με κεραυνούς. Θα εκτελούν οργανωμένες περιπολίες, η καθεμία σε τομέα που θα ορίζεται με βάση διάφορες παραμέτρους, όπως: γνώση της περιοχής από την ομάδα, εξοπλισμός-μέσα που διαθέτει η καθεμία (οχήματα-πεζή) κ.α.
Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ακόμη και οι κάμερες θερμικής απεικόνισης για την διευκόλυνση της ανίχνευσης των θερμών σημείων-κρυφών εστιών φωτιάς σε κεραυνόπληκτες περιοχές. Θα μπορούσαν επίσης σε δεύτερο χρόνο να συνδράμουν στο έργο της ανίχνευσης, διάφοροι αεραθλητικοί σύλλογοι με οργανωμένες περιπολίες εναέριων μέσων (αιωροπτεριστές, ανεμόπτερα, αεροπλάνα, deltaplan ή parapent με μηχανή κ.α.).
Κι αν αυτό ακούγεται κοστοβόρο, τότε μπορούν οι εναέριες περιπολίες να γίνουν πιο στοχευμένα, δηλαδή τις πιο θερμές ώρες της ημέρας, κατά τις οποίες αναμένεται να σηκωθεί ορατός καπνός. Η εμπειρία για τον σχεδιασμό και οι ιδέες υπάρχουν. Απομένει να γίνει ένα γενναίο βήμα προς την πρόληψη, η οποία σαφέστατα κοστίζει πολύ λιγότερο.
Είναι γνωστό ότι εφόσον πρόκειται να ξεκινήσει μια φωτιά μετά από πτώσεις κεραυνών σε κάποια περιοχή, αυτή θα “σκάσει” το πολύ σε δύο 24ωρα. Αυτό έχει φανεί στην πράξη. Άρα αυτός ο χρόνος θα θεωρείται ως κρίσιμος για τον σχεδιασμό και την οργάνωση των περιπολιών (εναέριων και επίγειων) στην εν λόγω περιοχή.
Με αναδρομή σε συμβάντα από κεραυνούς παρελθόντων ετών και χρησιμοποιώντας στατιστικά δεδομένα, η κάθε Πυροσβεστική Υπηρεσία θα είναι σε θέση να μειώσει τον “τομέα αναζήτησης” θερμών σημείων (εντός της περιοχής ευθύνης της) χρόνο με το χρόνο, κάνοντας ανίχνευση σε πιθανότερους τομείς-στόχους. Εξάλλου η κάθε Π.Υ. γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τον τομέα ευθύνης της, με τις ιδιαιτερότητες της περιοχής από άποψη βλάστησης, κρίσιμων σημείων πιθανής εκδήλωσης πυρκαγιάς, καθώς και πρόσβασης σε ευαίσθητες περιοχές.
Παρενθετικά, προτείνεται και μία άλλη, παρεμφερής εργασία από ομάδες Ανιχνευτών εντός ενός οργανωμένου-θεσμοθετημένου Πεζοπόρου τμήματος. Μικρές ομάδες 2-3 ατόμων θα έχουν παράλληλα με τα κύρια καθήκοντα τους ως αποστολή, να ανιχνεύουν θερμά σημεία μιας σβησμένης πυρκαγιάς, τα οποία δεν είναι πλέον ορατά και μπορούν να “δώσουν” τις γνωστές αναζωπυρώσεις (στα όρια καμένου-άκαυτου, σε διασώσεις ή σε κηλιδώσεις κ.α).
Επίσης, να ανιχνεύουν “ειδικά” θερμά σημεία (π.χ. πυρκαγιά μετά από κεραυνό σε απομακρυσμένη-καταγεγραμμένη περιοχή ή σε δύσβατη πλαγιά ενός βουνού χωρίς οδική πρόσβαση ή σε περιοχές με πυκνή βλάστηση και ανυπαρξία ξέφωτων για προώθηση των ομάδων αυτών με Ε/Π). Διαμέσου ενός είδους “ιχνηλασίας” που θα πραγματοποιούν, θα προσεγγίζουν δυσπρόσιτα σημεία όπου εκδηλώνονται πυρκαγιές (μικρής συνήθως αρχικής έκτασης), προσεγγίζονται όμως σχετικά δύσκολα. Αυτές οι μικρές ομάδες θα “ανοίγουν” και θα σηματοδοτούν διαδρομές και για τους υπόλοιπους (Πεζοπόρο τμήμα, εθελοντές), εφόσον καθίσταται αναγκαία η συνδρομή τους, μετά την επιτόπια αυτοψία της ομάδας Ανιχνευτών.
Η ομάδες αυτές θα στελεχώνονται από συναδέλφους που θέλουν να το κάνουν, θα έχουν καλή φυσική κατάσταση και ενίοτε θα μπαίνουν “μπροστά” γνώστες του ανάγλυφου και των ιδιαιτεροτήτων της περιοχής (υπάρχουν πολλοί συνάδελφοι, οι οποίοι έχουν ως χόμπυ την Ορειβασία και ξέρουν πολύ καλά τα βουνά της Ελλάδας). Αυτές οι ομάδες θα μπορούν να συνεπικουρούνται και από ντόπιους-εθελοντές, οι οποίοι γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα την περιοχή τους. Εξυπακούεται ότι θα λαμβάνονται όλα τα μέτρα ασφάλειας κατά την προσέγγιση των “ειδικών” σημείων από τις ομάδες και της “χάραξης”-σηματοδότησης μιας διαδρομής, έχοντας ως γνώμονα την ασφαλή προσέγγιση τους, αλλά και τις δυνατότητες των ομάδων που τυχόν ακολουθήσουν μετέπειτα.
Εναλλακτικά, μπορούν να προτείνουν διαδρομές από υφιστάμενα μονοπάτια, κάτι που θα διαπιστώνεται σε δεύτερο χρόνο και αφού προσεγγίσουν οι Ανιχνευτές το σημείο εκδήλωσης της φωτιάς. Έτσι και εφόσον θα κρίνουν ότι η διαδρομή που “άνοιξαν” είναι επισφαλής ή χρονοβόρα και γενικά ασύμφορη για τις ομάδες που απαιτείται να ακολουθήσουν (ενισχύσεις) και υπάρχουν καταγεγραμμένα μονοπάτια στην περιοχή, τα οποία εξυπηρετούν την πρόσβαση τους, θα είναι σε θέση να προτείνουν σχετικά.
Β) Υιοθέτηση σχήματος έξυπνης συνεργασίας επίγειων-εναέριων δυνάμεων.
Είναι γνωστό ότι τα εναέρια μέσα συμβάλουν αποφασιστικά στον περιορισμό και τον έλεγχο μιας δασικής πυρκαγιάς, πλην όμως δεν μπορούν να κάνουν πλήρη κατάσβεση. Επίσης, τα συγκεκριμένα όρια επιχειρησιακής λειτουργίας και δυνατοτήτων τους, σε συνδυασμό με την ύπαρξη έντονου ανάγλυφου (απότομες κλίσεις και χαραδρώσεις βουνών), όπως στο περιστατικό του Ολύμπου, θέτουν σοβαρά ερωτήματα για το κατά πόσο τελικά το όφελος από την επέμβασή τους, υπερτερεί του κόστους πτήσης τους.
Είναι επίσης γνωστό, καθώς στην πράξη έχει αποδεχθεί, ότι η επίγεια παρουσία νερού στις επιχειρήσεις δασοπυρόσβεσης (με εγκαταστάσεις νερού, με επινώτιους πυροσβεστήρες κ.α.), είναι επιβεβλημένη για την αποτελεσματικότητα της όλης επιχείρησης και το οριστικό “κλείσιμο” μιας δασικής πυρκαγιάς.
Σύμφωνα πάλι με τις προβλέψεις των επιστημόνων (μετεωρολόγων, δασολόγων κ.α.), τα προσεχή έτη, θα εκδηλώνονται συχνότερα δασικές πυρκαγιές και σε περιοχές με μεγαλύτερο γεωγραφικό πλάτος στην Ελλάδα, δηλ. βορειότερα.
Εξάλλου, οι δασικές πυρκαγιές εκδηλώνονται και σε μεγάλα υψόμετρα πλέον, σε δυσπρόσιτες τοποθεσίες και “προορισμούς”, όπου η πρόσβαση είναι δυσχερής-ενεργοβόρα, αφού γίνεται αποκλειστικά με πεζοπορία και δεν υπάρχει δυνατότητα υποστήριξης με πυροσβεστικά οχήματα. Το κόστος της όλης επιχείρησης σε μια δασική πυρκαγιά, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω για την εμπλοκή εναέριων μέσων σε αυτήν, αυξάνει υπέρμετρα και είναι δυσανάλογο του οφέλους που παράγεται από την επέμβαση τους.
Θα μπορούσε λοιπόν να ξεκινήσει πιλοτικά μία προσπάθεια για την προώθηση ομάδων πεζοπόρου μαζί με τον εξοπλισμό τους (ανοιχτές δεξαμενές, αντλίες βουνού, σωλήνες κι επινώτιους πυροσβεστήρες), σε κατάλληλα πλατώματα και έπειτα την τροφοδοσία τους με νερό απευθείας από τον κάδο στην δεξαμενή, όπως συμβαίνει και σε άλλες χώρες. Άλλωστε για μία πυρκαγιά που εντοπίζεται έγκαιρα και με “ευνοϊκή” βλάστηση, που ούτως ή άλλως υπάρχει στο μεγάλο υψόμετρο (δύσφλεκτα δασοπονικά είδη, αραιή βλάστηση, εξάρσεις και χορτολίβαδα), δεν απαιτούνται παραπάνω από 10-15 άτομα (δηλαδή 2 ομάδες πεζοπόρου) για τον έλεγχο της.
Καλό θα ήταν να αρχίζουν να γίνονται δοκιμές, με ρίψεις νερού από κάδο των Super Puma σε ανοιχτές δεξαμενές, για να γίνουν διαπιστώσεις, να φανούν τυχόν αδυναμίες (δυσκολίας εύρεσης στόχου, λύγισμα δεξαμενών ή τρύπημα κ.α.) και να βγουν συμπεράσματα.
Κι αν όλα αυτά φαντάζουν δυσκολοκατόρθωτα και ανέφικτα, τότε να πούμε εδώ, ότι σήμερα υπηρετούν ακόμη στο Π.Σ. συνάδελφοι-πρώην Δασοκομάντος, οι οποίοι θα μπορούσαν να μεταλαμπαδεύσουν την γνώση, τις εμπειρίες που αποκόμισαν και τις τεχνικές τους, σε Ομάδες εργασίας και Επιτροπές αξιολόγησης που θα συσταθούν για να εξετάσουν τη νέα (για το Π.Σ.) μεθοδολογία. Κάτι που σε συνδυασμό με διάφορες σύγχρονες τεχνικές και την τεχνογνωσία άλλων χωρών, οι οποίες εφαρμόζουν όλα τα παραπάνω στην δασοπυρόσβεση, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε προσαρμοσμένα στα ελληνικά δεδομένα και αποδοτικά, σχήματα επεμβάσεων.
Κλείνοντας θα ήθελα να αναφέρω μία μαρτυρία σχετικά με την αεροπυρόσβεση, όπως μου την μετέφερε Υπάλληλος της Δασικής Υπηρεσίας, ο οποίος έχυσε πολύ ιδρώτα στα ελληνικά βουνά. Κι αυτό, επειδή τον τελευταίο καιρό γίνεται πολύς λόγος για τα “γηρασμένα” και λίγα Canadair της Πολεμικής Αεροπορίας μας. Όταν λοιπόν η δασοπυρόσβεση ήταν ακόμη στην Δασική Υπηρεσία, έπρεπε να είναι πολύ σοβαρή η κατάσταση για να επιχειρήσουν τα εναέρια. Και ο Δασάρχης τότε, “σήκωνε” με πολύ φειδώ τα εναέρια. Ο “πρωταγωνιστής” στις επιχειρήσεις δασοπυρόσβεσης ήταν οι επίγειες δυνάμεις.
Κάτι που θα πρέπει όλους να μας προβληματίσει, είναι ο τρόπος με τον οποίο ακόμη και σήμερα επιχειρούμε στις δασικές πυρκαγιές. Και δεν είναι άλλος από: «βλέπω φωτιά, σβήνω φωτιά», δηλ. με την άμεση μέθοδο. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Εξάντληση-εξουθένωση των πόρων (ανθρώπινων και μη), εγκλωβισμό σκέψης Γενικού Συντονιστή, συγκέντρωση δυνάμεων, άσκοπες μετακινήσεις, κακή κατανομή προσωπικού και τόσα άλλα. Κι όλα αυτά επειδή “δεν κάνει” να βλέπουν τα ΜΜΕ φλόγες και ο κόσμος το να καπνίζει. Επειδή δεν είναι στην ιδιοσυγκρασία μας να “θυσιάζονται” κάποιες εκτάσεις, για να σωθούν κάποιες άλλες. Επειδή δυστυχώς δεν μάθαμε να εργαζόμαστε με την έμμεση προσβολή..
Εκεί (έμμεση προσβολή), είναι θεμιτό να επιστρατεύονται τα εναέρια και να ενισχύσουν την ζώνη που κατασκεύασε σε κατάλληλο και προεπιλεγμένο σημείο, μακριά από το μέτωπο της πυρκαγιάς, το Πεζοπόρο τμήμα, διαβρέχοντας εκατέρωθεν την ζώνη. Είναι θεμιτό να αξιοποιούνται τα εναέρια για μια κηλίδωση που έγινε μπροστά από το μέτωπο μιας πυρκαγιάς και είναι σε δύσβατη-απροσπέλαστη για τα Π.Ο. πλαγιά και η οποία πυρκαγιά απαιτείται να κατασταλεί εν τη γεννέσι της, αν δεν θέλουμε να ανοίξουν νέα μέτωπα.
Είναι θεμιτό να ζητηθεί η βοήθεια των εναέριων όταν πρόκειται για βολές διάσωσης προσωπικού που έχει εγκλωβιστεί στο δάσος, επιχειρώντας με άμεση προσβολή. Είναι θεμιτό να συνδράμουν τα εναέρια για να ανακοπεί η πυρκαγιά που έφτασε στα όρια κατοικημένης περιοχής, η οποία αποφασίστηκε να μην εκκενωθεί, επειδή βρίσκεται σε “προστατευμένη”- στρατηγική θέση εξαιτίας του προσανατολισμού και της θέσης της, σε σχέση με την πυρκαγιά και μπορεί να “φιλοξενήσει” προσωρινά πληθυσμό και από γειτονικούς οικισμούς, οι οποίοι θα πληγούν από την πυρκαγιά. Ναι εκεί είναι αναγκαίο να ενισχύσουν τα εναέρια την “ζώνη”- στρατηγικό οικισμό.
Δεν είναι όμως θεμιτό (ούτε και αποτελεσματικό πολλές φορές) να προσπαθούν τα εναέρια να σβήσουν τις αδηφάγες φλόγες με άμεση προσβολή και να κινδυνεύουν τα πληρώματά τους. Και σίγουρα δεν είναι θεμιτό (και μάλλον ανεπίτρεπτο), η εργασία της, κατά τα άλλα άρτιας, αξιόμαχης και “αιματοβαμμένης” δύναμης, αυτής του αναντικατάστατου Πεζοπόρου τμήματος (επίγειες δυνάμεις), να αντικαθίσταται από τα εναέρια μέσα. Σε καμιά περίπτωση!
Η κατάχρηση οδηγεί σε απώλειες. Και η αλόγιστη χρήση των εναέριων, έτσι αβασάνιστα και με το παραμικρό, θα οδηγήσει σαφώς στην πρόωρη γήρανση τους. Διότι κι αυτά έχουν ένα προσδόκιμο ζωής. Και επίσης τα χειρίζονται άνθρωποι, δεν είναι τηλεκατευθυνόμενα.. Είναι τιμή μας να μας βοηθούν από αέρος οι πιλότοι και να έχουμε τα εναέρια “άσσο στο μανίκι”. Την ενδεδειγμένη όμως στιγμή. Ας προσέχουμε λοιπόν, για να έχουμε.
Η διαφύλαξη του δασικού πλούτου της χώρας μας, είναι πλέον επιτακτική ανάγκη, διότι το επιβάλουν οι ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου και η διαμορφωμένη στις μέρες μας αντίληψη για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Προς την κατεύθυνση αυτή, νέες τεχνικές, αναθεώρηση παλαιότερων, δοκιμή πρωτοποριακών τακτικών και απαγκίστρωση από τις συμβατικές-κλασσικές, όπου αυτό χρειάζεται να γίνει, μπορούν αν συμβάλουν αποφασιστικά στην αποτελεσματικότερη διαφύλαξη του πλούτου αυτού.
Του Σωκράτη Παπαγεωργίου, Πυραγού Π.Σ.
