Αφορμή για το συγκεκριμένο άρθρο ήταν η συμμετοχή μου σε ένα σεμινάριο του European Resuscitation Council (ERC). Διαβάζοντας το εγχειρίδιο είδα το κεφάλαιο με τις (ΜΤΔ) μη τεχνικές δεξιότητες και μου κέντρισε το ενδιαφέρον ο ρόλος του ανθρώπινου παράγοντα στην όλη διαδικασία και πόσο σημασία έχουν δώσει σε αυτές τις δεξιότητες. Ψάχνοντας στο διαδίκτυο για το συγκεκριμένο θέμα ως αφορά την Πυρόσβεση – διάσωση, ανακάλυψα διάφορα άρθρα και έρευνες κυρίως απο την Αγγλία και λιγότερο απο τις Η.Π.Α..
Το άρθρο αυτό είναι μια προσπάθεια για την ανάδειξη αυτών των τόσο σημαντικών δεξιοτήτων με σκοπό την εφαρμογή τους στην καθημερινότητα του επαγγέλματος του Πυροσβέστη, κάνοντας την πιο αποτελεσματική και πιο ασφαλή.
Όλοι οι πυροσβέστες εκπαιδεύονται σε διάφορες τεχνικές δεξιότητες όπως π.χ. κατάσβεση δασικών – αστικών πυρκαγιών, απεγκλωβισμός θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων, διάσωση ατόμων από φυσικές καταστροφές κ.ο.κ. Παρά το γεγονός ότι δεν αμφισβητείται η ανάγκη εκπαίδευσης στις παραπάνω τεχνικές δεξιότητες, έχει προκύψει άλλη μια κατηγορία δεξιοτήτων η οποία αφορά τις διαπροσωπικές δεξιότητες της επικοινωνίας, της ηγεσίας και της ομαδικότητας καθώς και τις γνωστικές δεξιότητες της λήψης αποφάσεων, της επίγνωσης της κατάστασης και του καθορισμού ρόλων. Οι μη τεχνικές δεξιότητες είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ημερήσια διάταξη του ανθρώπινου παράγοντα.
Η εισαγωγή και εκπαίδευση στους ανθρώπινους παράγοντες και τις μη τεχνικές δεξιότητες οδήγησε σε σημαντική μείωση ατυχημάτων στην αεροπλοΐα και μόλις πρόσφατα αναγνωρίστηκε η σημασία αυτών των δεξιοτήτων. Πρωτοπόροι στην ανάπτυξη σεμιναρίων ήταν οι αναισθησιολόγοι και οι χειρουργοί. Έχουν αναπτυχθεί αρκετά συστήματα με σκοπό τη διασφάλιση της αποδεκτής χρήσης των μη τεχνικών δεξιοτήτων, όπως η ομάδα αξιολόγησης των μη τεχνικών δεξιοτήτων της Οξφόρδης.
Οι βασικές αρχές των (ΜΤΔ) μη τεχνικών δεξιοτήτων είναι η Ηγεσία, η Ομαδικότητα και η Κατανομή ρόλων. Αναλυτικότερα :
ΗΓΕΣΙΑ:
Ένας ηγέτης- επικεφαλής (εξόδου- οχήματος) για να είναι αποτελεσματικός θα πρέπει να έχει επίγνωση τις κατάστασης που καλείται να αντιμετωπίσει , ούτως ώστε να κατανέμει ρόλους στην ομάδα του με απώτερο σκοπό την επιτυχία του στόχου. Η ηγεσία δεν είναι έμφυτο χαρακτηριστικό, αλλά επιτυγχάνεται με συνεχή εκπαίδευση. Οι δεξιότητες της ηγεσίας είναι πολλές και μπορεί να εκδηλώνονται διαφορετικά, κοινώς δεν υπάρχει κάποιά πεπατημένη για τον ιδανικό τρόπο εκδήλωσης της ηγεσίας καθότι αυτή εξαρτάται από το γενικό πλαίσιο και το περιστατικό.
Ένας επικεφαλής – ηγέτης χρειάζεται:
1. Να υποδεικνύει επακριβώς στα μέλη της ομάδας για το τι αναμένεται να κάνουν. Αυτό προϋποθέτει υψηλό επίπεδο επίγνωσης της κατάστασης- περιστατικού και ικανότητα στην κατανομή ρόλων ανάλογα με την εμπειρία του κάθε μέλους της ομάδας. Ο επικεφαλής πρέπει να στηρίζει τις αποφάσεις του σύμφωνα με τα εκάστοτε πρωτοκόλλα αντιμετώπισης , να γνωρίζει τις ικανότητες κάθε μέλους της ομάδας του και να απευθύνεται σε αυτούς ονομαστικά, ενώ ταυτόχρονα να αποτελεί και πρότυπο για την ομάδα.
2. Να έχει σφαιρική αντίληψη. Καθώς το περιστατικό εκτυλίσσετε θα πρέπει να επιβλέπει τα μέλη της ομάδας του και να τους καθοδηγεί αναλόγως μέχρι την επιτυχή ολοκλήρωση του . Ο επικεφαλής πρέπει να προσέχει για την ασφάλεια των μελών της ομάδας του κατά την διάρκεια του συμβάντος και να επαγρυπνεί για τυχόν μεταβολές οι οποίες θα θέσουν σε κίνδυνο το πλήρωμα του.
ΟΜΑΔΙΚΟΤΗΤΑ:
Η ομαδικότητα είναι μια από τις πιο σημαντικές μη τεχνικές δεξιότητες που μπορεί να συμβάλλει στην διαχείριση ενός περιστατικού. Η άρτια εκπαίδευση και η εμπειρία είναι σημαντικές ως προς το αποτέλεσμα των συντονισμένων προσπαθειών για την ορθή διεκπεραίωση ενός περιστατικού. Η ομαδικότητα πρέπει να διδάσκεται και να εφαρμόζεται σε διάφορες καταστάσεις, έτσι ώστε να βελτιώνεται η απόδοση της ομάδας στην διαχείριση του εκάστοτε περιστατικού.
Τα σημεία- κλειδιά για την αποτελεσματική επίδοση μιας ομάδας είναι τα κάτωθι:
1. Αποτελεσματική λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία. Το πλήρωμα – ομάδα πρέπει να έχει κατανοήσει το πλάνο αντιμετώπισης του συμβάντος και κάθε μέλος του πληρώματος πρέπει να ολοκληρώσει το έργο που του έχει ανατεθεί κλείνοντας με επιτυχία τον επικοινωνιακό κύκλο. Κάθε μέλος του πληρώματος – ομάδας πρέπει να είναι σε θέση να εγείρει ανησυχίες και να φιλτράρει τις πληροφορίες που δίνει.
2. Ομαδικότητα στην εκπλήρωση σκοπού σε σωστό χρονικό πλαίσιο π.χ. ο χρόνος απεγκλωβισμού με διασωστικά εργαλεία ενός τραυματία από τροχαίο ατύχημα με μηχανικό εγκλωβισμό και η προνοσοκομειακή αντιμετώπιση του, απαιτούν συγχρονισμό περισσοτέρων ατόμων – ομάδων.
3. Προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες συνθήκες π.χ. Η διαχείριση μιας δασικής πυρκαγιάς είναι μια δυναμική διαδικασία η οποία μεταβάλλεται σε ανύποπτο χρόνο. Τα μέλη του πληρώματος θα πρέπει να είναι σε θέση να αλλάζουν ρόλους κατά την εξέλιξη του συμβάντος διότι π.χ. είναι πολύ κουραστικό να είναι κάποιος συνέχεια αυλοφόρος ( θα εξαντληθεί λόγω γρήγορης αφυδάτωσης ) θα πρέπει ο βοηθός να είναι σε θέση να αναλάβει ισάξια .
4. Επανεκτίμηση της κατάστασης. Στην πυρόσβεση – διάσωση , η επανεκτίμηση της κατάστασης είναι μια απαραίτητη ενεργεια λογω των πολλών μεταβλητών . η ομάδα – πλήρωμα πρέπει να συναποφασίζει για την αλλαγή τακτικής αναλόγως των δεδομένων στο κάθε περιστατικό.
5. Προβλεπόμενες δυνητικές ενέργειες. Στην πυρόσβεση – διάσωση αυτο προυποθέτει προετοιμασία και σωστή επιλογή του εξοπλισμού που θα χρησιμοποιηθεί αναλόγως περιστατικού. Η επιγνωση της κατάστασης απαιτεί γνώση των πρωτοκόλλων αντιμετώπισης κάθε τύπου συμβάντος και είναι άκρως απαραίτητη για να γίνεται ο σωστός προγραμματισμός των ενεργειών εκ των προτέρων.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΟΛΩΝ
Κατα την διάρκεια ενός συμβάντος, είτε κατά την κατάσβεση μίας αστικής/δασικής πυρκαγιάς, είτε κατά την διάσωση ενός θύματος τροχαίου, υπάρχουν πολυάριθμοι στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν απο το πλήρωμα- ομάδα.
Αυτοί περιλαμβάνουν:
1. Την ορθή ιεράρχηση των στόχων που πρέπει να επιτευχθούν ταυτόχρονα ή διαδοχικά.
2. Την πιστή τήρηση των προσφάτων και κοινώς αποδεκτών πρωτοκόλλων αντιμετώπισης .
Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΡΙΝ, ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΛΗΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΜΒΑΝΤΟΣ.
Αναλαμβάνοντας βάρδια, τα μέλη της, εκτός των προβλεπομένων ελέγχων στα οχήματα και στον εξοπλισμό τους (ατομικό – οχήματος) θα πρέπει να συγκεντρωθούν και να μιλήσουν για τυχόν προβλήματα που μπορεί να έχουν προκύψει και να συζητήσουν πιθανά σενάρια αντιμετώπισης περιστατικών (briefing).
Μετά απο μία διαβίβαση σήματος ο επικεφαλής λαμβάνοντας της απαραίτητες πληροφορίες από το κέντρο πρέπει να σχεδιάσει / αποφασίσει τον αρχικό τρόπο προσέγγισης του περιστατικού και να δώσει οδηγίες στο πλήρωμα του διαχωρίζοντας ρόλους κατά την διάρκεια μετάβασης του οχήματος- εξόδου προς το συμβάν, αναλόγως των συνθηκών που θα επικρατούν κατά την άφιξη στο σημείο υπάρχει πιθανότητα αλλαγής σχεδίου αντιμετώπισης. Καθ’όλη την διάρκεια του περιστατικού ανταλλάσσονται πληροφορίες μεταξύ των μελών του πληρώματος και του επικεφαλής για την έκβαση του περιστατικού μέχρι το τέλος αυτού.
Μετά απο την επιστροφή του οχήματος – εξόδου και την τακτοποίηση των υλικών και του οχήματος ούτως ώστε να είναι πάλι αξιόμαχο, το πλήρωμα πρέπει να συγκεντρωθεί και να συζητήσει για το συμβάν (debrief). Πρέπει κάθε μέλος να πει την άποψη του σχετικά με την έκβαση του περιστατικού και να βρούνε τυχόν λανθασμένες κινήσεις στην αντιμετώπιση ούτως ώστε να διορθωθούν για να μην επαναληφθούν.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ- ΕΥΘΥΝΕΣ ΕΝΟΣ «ΑΣΦΑΛΟΥΣ» ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΗ .
Μια επιτυχημένη – ασφαλής επιχείρηση (κατάσβεσης – διάσωσης) δεν εξαρτάται μόνο από την πιστή τήρηση των πρωτοκόλλων, τον εξοπλισμό, την εκπαίδευση, τα μέσα ατομικής προστασίας (Μ.Α.Π.) και την ενημέρωση (briefing) – αναφορά (debrief). Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τους ανθρώπους που συμμετέχουν στα συμβάντα και είναι υπεύθυνοι για την προσωπική τους ασφάλεια. Πρέπει να μπορούν να εργαστούν και ως μέλη μιας ομάδας, να έχουν επίγνωση των κινδύνων που μπορεί να ανακύψουν και να έχουν τις απαραίτητες δεξιότητες για να παραμείνουν ασφαλείς ακόμα και σε ένα επικίνδυνο περιβάλλον. Υπάρχουν (5) πέντε βασικά στοιχεία – κλειδιά για να είναι κάποιος «ασφαλής» πυροσβέστης με σκοπό να μειωθεί ο κίνδυνος λάθους ή τραυματισμού. Κάποια από αυτά είναι «συμπεριφορές» που έχουν αναπτυχθεί με την εμπειρία, ενώ τα υπόλοιπα είναι σημαντικές μη τεχνικές δεξιότητες που μπορούν να αποκτηθούν μέσω της εκπαίδευσης – εξέλιξης.
1. Ικανότητα : ένας πυροσβέστης θα πρέπει να είναι ικανός να φέρει εις πέρας της ενέργειες- εντολές που θα του ανατεθούν , να πειθαρχεί, να εργάζεται συνετά και υπεύθυνα.
2. Αυτεπίγνωση : ο «ασφαλής» πυροσβεστης είναι σε θέση να αναγνωρίζει τα φυσικά όρια για την πραγμάτωση μιας ενέργειας, τα προσωπικά όρια του σε γνώσεις – εμπειρία και να εξασφαλίζει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να λειτουργήσει με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα.
3. Παρατηρητικότητα και διαρκή επίγνωση της κατάστασης : το να διατηρείς επίγνωση της κατάστασης προϋποθέτει να είσαι σε εγρήγορση για την προσωπική σου ασφάλεια και την ασφάλεια του πληρώματος – ομάδας, να είσαι παρατηρητικός και ικανός να αναγνωρίσεις και να αντιδράσεις με ασφάλεια σε ένα νέο ή απροσδόκητο κίνδυνο, ιδιαίτερα όταν ενεργείς χωρίς επίβλεψη.
4. Αποφασιστικότητα σχετικά με τους κίνδυνους και τα ρίσκα : ένας «ασφαλής» πυροσβεστης καταλαβαίνει ποτέ και πως πρέπει να ενημερώσει τον επικεφαλής σχετικά με κρίσιμες πληροφορίες για την ασφάλεια αυτού και του πληρώματος – ομάδας, πρέπει να προτείνει εναλλακτικούς τρόπους δράσης ή σε περίπτωση απουσίας του επικεφαλής να ελαχιστοποίηση το ρίσκο αναλαμβάνοντας δράση μειώνοντας την ατομική και ομαδική έκθεση σε κίνδυνο. Πρέπει να μπορεί να αναγνωρίσει τα όρια αυτού και του πληρώματος και πότε θα χρειαστούν βοήθεια για την ελαχιστοποίηση του ρίσκου.
5. Επικοινωνία : ένας «ασφαλής» πυροσβέστης είναι ικανός να ενημερώνει σχετικά με απροσδόκητες εξελίξεις στο επιχειρησιακό πεδίο και να υποστηρίζει τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, τον επικεφαλής και τους διοικητές με σκοπό την επίτευξη μιας ασφαλούς κατάληξης του συμβάντος. Αυτό συνεπάγεται την επίγνωση του ρολού του στην ομάδα.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ
Βάσει μιας έρευνας το 2015 στις ΗΠΑ η πυρόσβεση κατατάχθηκε πρώτη στην λίστα των πιο στρεσογόνων επαγγελμάτων. Η πυρόσβεση εμπεριέχει κινδύνους για την σωματική ακεραιότητα, ψυχολογική κούραση και συνεχής αλλαγές καταστάσεων. Ευτυχώς όμως υπάρχουν αρκετές τεχνικές διαχείρισης του στρες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους πυροσβέστες για να μην τους καταβάλει.
Το υπερβολικό στρες για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να επηρεάσει το μυαλό και το σώμα, εμφανίζοντας συμπτώματα όπως κατάθλιψη, πονοκεφάλους , προβλήματα πέψης, υπέρταση ή ακόμα και καρδιακή ανακοπή. Είναι τρείς φορές πιθανότερο να πεθάνει ένας πυροσβεστης κατά την διάρκεια ενός στρεσογόνου περιστατικού παρά από τροχαίο ατύχημα. Το μετατραυματικό στρες (PTSD) είναι συχνό φαινόμενο στους πυροσβέστες, αν και οι ίδιοι δεν το καταλαβαίνουν. Ο Αμερικάνικος ψυχιατρικός σύλλογος αναφέρει πως το μετατραυματικό στρες (PTSD) επηρεάζει περίπου το 73% των πυροσβεστών και μόνο το 3,6% των απλών πολιτών.
Μια από τις πιο αποτελεσματικές μέθοδοι διαχείρισης του στρες είναι το να μιλάς για «αυτό» που έχει προξενήσει το στρες. Για αυτό και το «debrief» με τους υπόλοιπους συναδέλφους μετά από ένα στρεσογόνο περιστατικό είναι άκρως απαραίτητο. Εάν παρατηρηθεί αλλαγή στην συμπεριφορά καλό είναι να συμβουλευτεί έναν ειδικό – ψυχολόγο. Γενικά η επικοινωνία με τους υπόλοιπους συναδέλφους ή την οικογένεια, μια αθλητική δραστηριότητα ,κάποιο χόμπυ μπορεί να βοηθήσει αρκετά στην αποσυμφόρηση του στρες .
Σημάδια του στρες :
• Δύσπνοια, ανησυχία, ναυτία
• Αυξημένοι καρδιακοί παλμοί ή αρτηριακή πίεση
• Αυξημένος Μυϊκός τόνος, κράμπες
• Πρόβλημα στο πεπτικό σύστημα: έλκος, καούρες
• Κακός ύπνος : εφιάλτες, αυπνία, αίσθημα κόπωσης
• Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες
• Απώλεια αυτοεκτίμησης
• Πονοκέφαλοι
• Υπερδιέγερση, ευερεθιστικότητα
• Αυτοκτονικές ή δολοφονικές σκέψεις
Εν κατακλείδι, θα πρέπει να προστεθεί στην ήδη υπάρχουσα εκπαίδευση του Πυροσβέστη και αυτή των Μη Τεχνικών Δεξιοτήτων (Μ.Τ.Δ.). Αποδεδειγμένα βάσει στατιστικών η χρήση τους βοηθάει στην αποτελεσματικότερη και ασφαλέστερη έκβαση των συμβάντων. Όλοι μαζί θα πρέπει να βάλουμε ένα «λιθαράκι» στην βελτιστοποίηση της καθημερινότητας του επαγγέλματος.
Εύχομαι αυτό το άρθρο να είναι το έναυσμα για περισσότερη έρευνα – μελέτη απο τον καθένα σας, για ένα καλύτερο και πιο ασφαλες «αύριο» στο επάγγελμα του Πυροσβέστη.
Γεώργιος Ν. Τάσσιος
Διασώστης – Πλήρωμα Ασθενοφόρου
Εθ. Δασοπυροσβέστης
Βιβλιογραφία :
